Półpasiec to choroba zakaźna wywołana przez wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV – varicella zoster virus). Występuje wyłącznie u osób, które w przeszłości przebyły ospę wietrzną – niezależnie od tego, czy jej przebieg był łagodny, czy ciężki. Wirus ospy wietrznej i półpaśca po przebytej ospie wietrznej pozostaje nieaktywny w organizmie w grzbietowych zwojach nerwowych w postaci uśpionej, nieaktywnej, co określa się jako latencję wirusa. Może rezydować, drzemać w układzie nerwowym przez wiele lat, zanim wystąpią czynniki umożliwiające mu reaktywację. Z przyczyn, które nie zostały w pełni poznane, najprawdopodobniej z powodu spadku swoistej odporności typu komórkowego, wiele lat później dochodzi do mnożenia się wirusa VZV i reaktywacji zakażenia. Kliniczna manifestacja reaktywacji zakażenia VZV przebiega pod postacią półpaśca.
Niemal każda osoba w naszym kraju miała kontakt z wirusem VZV. VZV ze stanu uśpienia reaktywuje się u ok. 30 proc. pacjentów.
Na półpasiec narażone są wszystkie osoby, które przechorowały ospę wietrzną, ale prawdopodobieństwo zachorowania wzrasta z wiekiem. Choć podkreśla się, że półpasiec może pojawić się u osób w każdym wieku, najczęściej występuje u osób powyżej 50. roku życia. Szczególnie narażeni na wystąpienie półpaśca są pacjenci z wrodzonymi lub nabytymi zaburzeniami odporności, czyli pacjenci na lekach immunosupresyjnych, po przeszczepach narządów czy zakażeni wirusem HIV.
U dzieci i młodych dorosłych choroba ma na ogół lżejszy przebieg. Największą chorobowość i śmiertelność odnotowuje się wśród osób w wieku podeszłym i z supresją układu odpornościowego.
Na zapadalność na półpasiec wpływ mają przede wszystkim:
- wiek – główny czynnik ryzyka wystąpienia półpaśca. Zwiększoną zachorowalność obserwuje się u osób w wieku 50 lat i więcej. Nawet 2/3 wszystkich przypadków zachorowań dotyczy właśnie tej grupy wiekowej. Po 85. roku życia ryzyko półpaśca wynosi 50 proc.;
- płeć – do zachorowania częściej dochodzi u kobiet;
- rasa biała;
- zakażenie HIV;
- choroby osłabiające odporność takie jak nowotwory, reumatoidalne zapalenie stawów, nieswoiste zapalenie jelit, przewlekła obturacyjna choroba płuc, astma oskrzelowa, przewlekłe choroby nerek, depresja czy cukrzyca;
- leczenie immunosupresyjne (glikokortykosteroidy, leki podawane po przeszczepieniu narządów),
- leczenie statynami;
- stres emocjonalny;
- czynniki genetyczne – kilka badań wskazuje, że posiadanie członka rodziny, u którego rozwinęła się ta choroba, zwiększa ryzyko u danej osoby, co sugeruje wspólny czynnik ryzyka genetycznego, jednak nie wszystkie badania wykazały taki związek.
Zazwyczaj półpasiec występuje tylko raz w życiu. Prawdopodobieństwo ponownego lub wielokrotnego zachorowania wynosi mniej niż 5 proc.
Półpasiec jest zaraźliwy dla otoczenia, jednak przez bezpośredni kontakt z osobą chorą nie można zarazić się półpaścem. Osoba podatna na zachorowanie, czyli taka, która nie chorowała ani nie została zaszczepiona przeciwko VZV, zarówno po kontakcie z ospą wietrzną, jak i półpaścem zachoruje na ospę wietrzną.
Wskazuje się, że półpasiec jest znacznie mniej zaraźliwy niż ospa wietrzna i ryzyko zakażenia wirusem VZV po kontakcie z chorym jest niskie. Zaraźliwość zarówno ospy wietrznej, jak i półpaśca utrzymuje się do przyschnięcia wszystkich wykwitów.
Przywołane na samym początku wypowiedzi pochodzą z ostatniego raportu “Półpasiec oczami pacjentów. Zapobieganie – leczenie – powikłania”. Pokazują, że choroba powoduje bardzo dokuczliwe objawy, a jej powikłania mogą być długotrwałe i bardzo przykre. Z innych wypowiedzi chorych bardzo mocno wybrzmiewa brak wiedzy o przyczynach choroby, jak i sposobach, by się przed nią chronić. O objawach wiadomo nieco więcej.
Półpasiec cechuje się wystąpieniem zwykle bolesnej lub swędzącej wysypki, charakterystycznie jednostronnej.
“Na skórze pojawiają się drobne pęcherzyki na rumieniowym podłożu. Ich lokalizacja (najczęściej jest to okolica piersiowa) i nasilenie może być różne, ale z reguły nie przekraczają linii pośrodkowej ciała i dotyczą nie więcej niż trzech dermatomów, czyli obszarów unerwianych przez włókna jednego nerwu rdzeniowego. Jeżeli zmiany skórne są rozsiane i przekraczają linię pośrodkową ciała, to mówimy o półpaścu rozsianym” – zwraca uwagę w rozmowie ze Stowarzyszeniem Dziennikarze dla Zdrowia prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Irena Walecka, MBA, Kierownik Kliniki Dermatologii CMKP/PIM MSWiA w Warszawie, Konsultant wojewódzka w dziedzinie dermatologii dla województwa mazowieckiego.
Przed wystąpieniem zmian na skórze mogą wystąpić: ból w obrębie jednego dermatomu (opisywany jest jako ciągły lub przerywany, częsty lub sporadyczny, piekący, kłujący, pulsujący, czasem wyzwalany głównie przez dotyk), świąd skóry, uczucie mrowienia, pieczenia, drętwienia, kłucia, gorączka lub stan podgorączkowy, złe samopoczucie czy ból głowy.
“Generalnie choroba przebiega w kilku fazach. Pierwsza to okres prodromalny i może on trwać od czterech dni do dwóch tygodni. Najczęściej pacjent zgłasza złe samopoczucie, zlokalizowany ból, pieczenie, gorączkę, w przypadku lokalizacji zmian np. w okolicy oka – często światłowstręt. Potem przychodzi okres objawowy, który trwa od dwóch do czterech tygodni. Na skórze pojawiają się na początku zmiany rumieniowe, następnie pęcherzyki, którym towarzyszy ostry ból. Kolejny etap to faza przewlekła trwająca do trzech miesięcy” – wskazuje prof. Walecka.
Faza przewlekła dotyka od 5 do 30 proc. pacjentów, a doświadczany przez nich ból odczuwany jest miesiącami, a czasem nawet latami.
Profesor Walecka wspomniała o zmianach w okolicach oka, a to dlatego, że półpasiec ma sporo manifestacji klinicznych. Najbardziej charakterystyczna i najczęściej występująca postać kliniczna półpaśca wiąże się z umiejscowieniem zmian skórnych w obrębie tułowia. U 10-25 proc. chorych rozwija się jednak postać oczna półpaśca (występuje, gdy wirus uaktywnia się i przemieszcza wzdłuż nerwu trójdzielnego, wpływając na oko i otaczające struktury). Półpasiec oczny dotyczy jednego oka, charakterystyczne zmiany skórne zajmują czoło, nos i powiekę górną po jednej stronie. Objawy, jakie mogą towarzyszyć zmianom, to ból i zaczerwienienie oka, łzawienie, nadwrażliwość na światło, pieczenie czy niewyraźne widzenie. Półpasiec oczny to stan potencjalnie zagrażający wzrokowi.
Inną charakterystyczną postacią choroby jest półpasiec uszny. Jest wynikiem reaktywacji VZV ze zwoju kolanka. W półpaścu usznym wysypka pęcherzykowa obejmuje skórę małżowiny usznej, okolicę zamałżowinową, przewód słuchowy zewnętrzny, a także błonę bębenkową. Bywa, że zajmuje także część jamy ustnej. Zmiany skórne współwystępują z silnym bólem ucha, szumami usznymi, zawrotami głowy, nudnościami oraz wymiotami. Chory może skarżyć się na niedosłuch, istnieje także ryzyko przejściowej lub trwałej utraty słuchu.
O półpaścu rozsianym mówi się z kolei, gdy zmiany skórne zajmują trzy lub więcej dermatomów. Występuje on rzadko, przeważnie u osób z istotnym niedoborem odporności. Półpasiec nawracający może wskazywać na nowotwór złośliwy lub zaburzenia odporności komórkowej.
Półpasiec to nie tylko kilka pęcherzyków – to bardzo groźna choroba, której nie można bagatelizować. Zmiany pęcherzykowe z piekącym bólem trzeba skonsultować z lekarzem. W przypadku półpaśca kluczową rolę odgrywa leczenie przeciwwirusowe (zmniejsza nasilenie i czas trwania objawów półpaśca), zapobieganie wtórnym zakażeniom bakteryjnym (pęcherzyki pękają i łatwo może dojść do nadkażenia bakteryjnego), a także leczenie bólu (może być bardzo dotkliwy i niektóre środki przeciwbólowe mogą nie działać).
Leczenie cięższych przypadków odbywa się najczęściej w warunkach szpitalnych.
Półpasiec jest chorobą, która może prowadzić do licznych powikłań, często o ciężkim przebiegu. Najczęstszym powikłaniem półpaśca jest neuralgia popółpaścowa, czyli przewlekły ból, który lokalizuje się w miejscu występowania wysypki i który znacząco wpływa na jakość życia pacjenta. Popółpaścowy ból neuropatyczny może dotyczyć nawet 30 proc. pacjentów, najczęściej osób w wieku podeszłym. Osoby cierpiące na neuralgię odczuwają silne bóle przez dłuższy czas – do kilkunastu miesięcy, a nawet kilku lat, i jak wskazują autorzy raportu “Półpasiec oczami pacjentów. Zapobieganie – leczenie – powikłania”, bardzo trudno się je leczy.
Półpasiec oczny może prowadzić do zapalenia i uszkodzenia rogówki, zapalenia nerwu wzrokowego, a nawet utraty wzroku. Półpasiec uszny może wywołać m.in. upośledzenie słuchu. Zajęcie nerwu twarzowego może powodować z kolei opadanie powieki górnej, kącika ust i niemożność zmarszczenia czoła. Zdecydowanie rzadziej występują powikłania sercowo-naczyniowe (zawał) czy neurologiczne (m.in. zapalenie opon mózgowych).
Niewiele osób wie, że istnieje szczepienie przeciw półpaścowi. To najskuteczniejsza forma ochrony przed zachorowaniem na półpasiec – podkreślają eksperci. W Polsce dostępna jest szczepionka rekombinowana przeznaczona do profilaktyki półpaśca oraz neuralgii popółpaścowej u osób w wieku powyżej 50 lat i dorosłych o zwiększonym ryzyku zachorowania na półpasiec. Od 1 stycznia 2024 roku 50-procentowa refundacja przysługuje osobom 65+ ze schorzeniami współistniejącymi, które są ściśle określone, m.in. niektórymi nowotworami, w tym hematologicznymi, z przewlekłą chorobą serca, cukrzycą, łuszczycą czy zakażonych HIV.
Jak wskazuje Ministerstwo Zdrowia, szczepienie zapewnia długotrwałą ochronę przed półpaścem – do 10 lat od przyjęcia szczepionki.
Źródła:
Raport “Półpasiec oczami pacjentów. Zapobieganie – leczenie – powikłania” Warszawa 2024.
Półpasiec – ukryte zagrożenie. Jak się przed nim chronić?, Rozmowa z prof. dr hab. n. med. i n. o zdr. Ireną Walecką, MBA, Kierownik Kliniki Dermatologi CMKP/PIM MSWiA w Warszawie, Konsultant wojewódzką w dziedzinie dermatologii dla województwa mazowieckiego, Stowarzyszenie Dziennikarze dla Zdrowia.
https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/zakazenia-wirusowe/158210,polpasiec-objawy-przyczyny-powiklania-leczenie.
https://medlineplus.gov/genetics/condition/shingles/.
https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/polpasiec-zapobiegaj-powiklaniom.
CZYTAJ TAKŻE:
Na temat zakażenia wciąż krąży wiele mitów. Z wirusem HIV można żyć wiele lat
“Kasuje” odporność na lata. Zapomniany wirus wraca do Polski
Cicha epidemia. Coraz więcej dzieci w szpitalach z “zespołem białych płuc”
