“Hey, besties!” – zwraca siê do swoich obserwatorek 12-letnia Natasza z siódmej klasy. Jej konto na TikToku obserwuj± kole¿anki ze szko³y. W sumie ok. 30 dziewczyn. Wiêkszo¶æ z nich, tak jak Natasza, nagrywa wideo i wrzuca z hashtag #GRWM.
(Od red: “Get ready with me” (pol. przygotuj siê ze mn±) to popularny w¶ród nastolatek styl tre¶ci wideo. Dziewczyny nagrywaj± jakie czynno¶ci towarzysz± im, kiedy szykuj± siê np. do szko³y. Pokazuj±, jak siê czesz±, jak robi± makija¿, moment wybierania stroju).
Ka¿dy kosmetyk pokaza³a przed kamer±. Opowiedzia³a, gdzie kupi³a, ile kosztowa³ i czy siê sprawdza
Natasza – zanim nagra³a wideo #GRWM o tym jak po przebudzeniu szykuje siê do szko³y – d³ugo siê do nagrania przygotowa³a. Dzieñ wcze¶niej u³o¿y³a na toaletce zestawy kosmetyków: kremy, tomiki, kolorówkê, naszykowa³a kilka zestawów ubrañ w stylu “aesthetic”.
(od red: Styl aesthetic to umi³owanie dla tego co piêkne i zorganizowane, przy jednoczesnym odrzuceniu nudnych stylówek, które pozbawione s± indywidualnych akcentów. Styl aesthetic to combo ¶wie¿ynek i odwo³añ do klasyki lat 70.,80., 90., a nawet 2000 – za House blog).
Dziewczyna wsta³a o 5 rano, ¿eby spokojnie nagraæ wszystkie czynno¶ci, które towarzysz± jej, zanim wyjdzie z domu. Nagra³a, jak przemywa twarz tonikiem, jak nak³ada krem na ca³± twarz, inny pod oczy. Pokaza³a te¿, jak± technik± robi makija¿ i jakimi kosmetykami. Ka¿dy produkt dok³adnie zaprezentowa³a przed kamer±. Opowiedzia³a, gdzie kupi³a, ile kosztowa³ i czy siê sprawdza.
W klasie Nataszy jest kilka dziewczyn, które te¿ maj± konta na TikToku i te¿ nagrywaj GRWM. Te dziewczyny trzymaj± siê w szkole razem. Maj± wspólne tematy, podobne zainteresowania, ¶ledz± trendy w serwisach spo³eczno¶ciowych. Kiedy jedna kole¿anka nagra lip sync, to druga te¿ siê w to wkrêca.
(Od red: Lip sync – pol. synchronizacja ust – to bardzo popularny trend na TikTok, który polega na tym, aby poruszaæ wargami synchronicznie z pod³o¿ony d¼wiêkiem. Ma to sprawiaæ wra¿enie, ¿e osoba nagrywaj±ca jest wykonawc±/wykonawczyni± np. popularnej piosenki, ¶miesznego dialogu, itp.)
Ekspert w obszarze edukacji, kultury m³odzie¿owej, dr Karol Jachymek, który na Uniwersytecie SWPS prowadzi zajêcia na temat nowych zjawisk medialnych, zwraca uwagê na to, ¿e dwunastolatki w ogóle nie powinny mieæ kont na TikToku. Bo zgodnie z deklarowanymi ograniczeniami TikToka aplikacja jest dla ludzi od trzynastego roku ¿ycia, co te¿ nie oznacza, ¿e trzeba wówczas je zak³adaæ.
– Wiadomo, ¿e prowadzenie konta bardzo ³atwo obej¶æ. Big Techy nie szczególnie dbaj± o to, jak i przez kogo dystrybuowane s± tre¶ci w social mediach. £atwiej im zap³aciæ kary, albo uczestniczyæ w pozwie, ni¿ wprowadziæ przemy¶lany i skuteczny sposób weryfikacji tre¶ci, które trafiaj± do dzieci – zauwa¿a.
Wszystkie telefony l±duj± u ochroniarza
W wiêkszo¶ci szkó³ podstawowych dzieci nie mog± mieæ przy sobie telefonów podczas lekcji. Zaraz po wej¶ciu do budynku oddaj± komórki ochroniarzowi, odbieraj± je po zakoñczonych lekcjach.
Ale nie wszystkie dzieci s± w stanie wytrzymaæ siedmiu godzin lekcyjnych i wszystkich przerw bez zagl±dania do serwisów spo³eczno¶ciowych. I kombinuj±.
Na przerwach biegaj± do ochroniarza, aby chocia¿ na kilka minut zdobyæ telefon i byæ na bie¿±co. Kiedy znajd± co¶ ciekawego, albo wci±gn± siê w grê, nie oddadz± smartfonów do przechowania.
Zabior± ze sob± na lekcje, wyjd± z klasy pod pretekstem bólu brzucha i przesiedz± pó³ lekcji z telefonem zamkniêci w szkolnego toalecie.
– Czêsto wpadamy w pu³apkê my¶lenia, ¿e dla naszych dzieci korzystanie z mediów spo³eczno¶ciowych jest z³e i ju¿. A przecie¿ dzieci s± bardzo ró¿ne. S± takie, które totalnie wsi±kaj± w ¶wiat mediów cyfrowych, ¿yj± trendami i tym, co wrzucaj± do sieci. Te zachowania bywaj± problematyczne. Nie mo¿na ich lekcewa¿yæ. Ale s± te¿ dzieci, które maj± konta, tylko po to, aby ogl±daæ, co wrzucaj± koledzy i kole¿anki. Czê¶æ z nich wykorzystuje internet do poszerzania swoich pasji. S± jeszcze dzieciaki, które nie maj± kont na TikToku, a i tak wiedz±, co tam siê dzieje, bo koledzy im pokazuj±. Sporo dzieci w ogóle nie interesuje rzeczywisto¶æ mediów cyfrowych, maj± inne zajawki. To bardzo z³o¿ony tygiel, a my – jako rodzice – bardzo czêsto mamy zero-jedynkowe my¶lenie – mówi dr Jachymek.
Natasza, zanim wrzuci³a nagranie z hashtag #GRWM musia³a je obrobiæ w programie do monta¿u filmów. Robi³a to na przerwach miêdzy lekcjami. Na d³ugiej przerwie nie posz³a na obiad, bo montowa³a, ¿eby jak najszybciej wrzuciæ wideo do siebie na profil. Kole¿anki z klasy bardzo dopytywa³y siê, kiedy bêdzie.
“Mam wymówkê przed dziewczynami, dlaczego nic nie wrzucam”
W klasie Nataszy s± dziewczyny, które nie maj± kont na serwisach spo³eczno¶ciowych. Z ró¿nych powodów. Albo nie interesuj± siê mod± i kosmetykami, albo nie maj± na tyle odwagi, aby pokazywaæ siê w sieci. Boj± siê tego, ¿e kto¶ je wy¶mieje, obrazi, napisze przykry komentarz.
Zuzanna, 7 klasa, 13 lat: Nie mam konta na TikToku i w klasie kolegujê siê z tymi dziewczynami, które, tak jak ja, nie s± aktywne w sieci. Nawet gdybym mia³a swój profil, to i tak nie wrzuci³abym ¿adnego filmiku ze sob±. Ba³abym siê, ¿e siê “skrind¿uje”. Mój tata chroni prywatno¶æ naszej rodziny. Jak kiedy¶ mama wrzuci³a nasze – tj. moje i brata – zdjêcia na Fejsa, poprosi³, aby fotê usun±æ. Wiem, ¿e nigdy nie zgodzi³by siê na to, abym wrzuca³a filmy ze swoim wizerunkiem do sieci. Dla mnie to na rêkê. Mam przynajmniej wymówkê przed dziewczynami, dlaczego nic nie wrzucam.
Weronika, 6 klasa, 12 lat: Mój tata powiedzia³, ¿e mam siê uczyæ po to, ¿eby w przysz³o¶ci nie byæ t±, która siedzi w sieci i traci tam swoje ¿ycie, tylko byæ po tej drugiej stronie. Wiedzieæ, jak na takich ludziach zarabiaæ. Tata bardzo pilnuje, abym by³a dobra z matematyki. Du¿o siê z nim uczê. Czasami uczê siê te¿ z babci± – mam± taty – bo ona jest matematyczk±. I tata i babcia maj± do mnie du¿o cierpliwo¶ci, dobrze t³umacz±. Z matmy jestem bardzo dobra.
Iga, 6 klasa, 12 lat: Moi rodzice nie wiedz± o tym, ¿e mam konto na TikToku. Same je sobie za³o¿y³am, kiedy by³am u kole¿anki. Ale siê nie pokazujê. Lubiê za to ogl±daæ, co wrzucaj± dziewczyny ode mnie ze szko³y. Czasami mo¿na siê nie¼le po¶miaæ. Moja najlepsza przyjació³ka wrzuca filmiki, jak siê maluje, opowiada o kosmetykach. Fajnie to nagrywa, tak profesjonalnie.
TikTok. Król zaanga¿owania
TikTok – aplikacja, która cieszy siê najwiêkszym zainteresowaniem w¶ród dzieci i nastolatków – to tzw. król zaanga¿owania. Ogrywa ca³± swoj± konkurencjê w kategorii najd³u¿szego utrzymywania uwagi u¿ytkowników i u¿ytkowniczek. Ani Facebook, ani Instagram, ani YouTube nie potrafi± sprawiæ, aby ludzie po¶wiêcali im równie du¿± czê¶æ swojego ¿ycia.
W 2024 r. TikTok w Polsce mia³ wiêcej u¿ytkowników i u¿ytkowniczek ni¿ np. Instagram. Na TikToku “siedzi” 11,5 mln pe³noletnich Polaków. Nie wiemy ile procent dzieci i nastolatków ma zainstalowan± aplikacjê, bo Chiñczycy – w³a¶cicielem aplikacji jest chiñskie przedsiêbiorstwo ByteDance – ujawniaj± jedynie te statystyki, które dotycz± u¿ytkowników powy¿ej 18. roku ¿ycia. (za “Social Media w Polsce 2024 – raport Digital Poland” z bloga dla obecnych i przysz³ych przedsiêbiorców).
To ¶wiat dzieciaków, nie ma co siê im tam wtr±caæ
– Sporo rodziców uwa¿a, ¿e TikTok to ¶wiat m³odych ludzi, dlatego nie nale¿y im tego zakazywaæ. Puszczaj± dzieci w ¶wiat mediów spo³eczno¶ciowych samopas. Na drugim biegunie s± rodzice, którzy wierz±, ¿e wolny czas ich dzieci musi byæ zawsze produktywny. A to te¿ pu³apka. Nie podoba im siê to, ¿e tre¶ci na aplikacjach nie s± rozwojowe, uwa¿aj±, ¿e to same g³upoty. Nie jest dla nich problemem jednak to, ¿e sami wieczorami ogl±daj± godzinami seriale, ¿eby siê odstresowaæ i zrelaksowaæ – mówi dr Karol Jachymek i dodaje, ¿e zamiast zakazywaæ, mo¿na edukowaæ:
– Lubiê mówiæ o edukacji medialnej tak jak wiele osób mówi o edukacji seksualnej. To powinna byæ edukacja do ¿ycia, prowadz±ca do poznania siebie, do rozumienia swoich granic i potrzeb. Edukacja medialna – w mojej perspektywie – ma byæ tak± edukacj±, która pozwoli nam zrozumieæ, jak media cyfrowe na nas oddzia³ywaj±, jak z nich m±drze korzystaæ, jakie koszty ponosimy, zarówno jednostkowo, jak i spo³ecznie, kiedy wymknie nam siê to spod kontroli.
Technologiczni miliarderzy jednak ograniczaj± swoim dzieciom dostêp do sieci
Bill Gates, za³o¿yciel Microsoftu, dzisiaj ojciec doros³ych ju¿ dzieci, wielokrotnie w wywiadach powtarza³, ¿e jego dzieci – kiedy by³y jeszcze ma³e – nie mia³y nawet telefonów.
“Podczas posi³ku, nigdy nie k³adziemy smartfonów na stó³. Nie dali¶my ¿adnemu z dzieci telefonu komórkowego a¿ do czasu, gdy skoñczy³y 14 lat, kiedy zaczê³y siê skar¿yæ, ¿e inne dzieci dostawa³y je znacznie wcze¶niej” – mówi³ w 2017 r. w wywiadzie dla “Daily Mirror”.
Podobnie postêpowa³ Steve Jobs. Znany z minimalistycznego podej¶cia do ¿ycia, Jobs w 2011 roku, w wywiadzie dla “New York Times” mówi³, ¿e zakaza³ dzieciom u¿ywania iPadów, które mia³y premierê w 2010 roku. Za³o¿yciel firmy Apple uwa¿a³, ¿e “skutki u¿ywania iPadów mog± byæ niebezpieczne, gdy¿ bardzo ³atwo, szczególnie dzieciom, jest siê uzale¿niæ od tych urz±dzeñ”.
Moda na Nokie bez dostêpu do internetu
Ja¶mina, Malwina i Jagoda nie maj± smartfonów. S± siostrami, wszystkie chodz± do prywatnej szko³y, w której wszystkie lekcje maj± po angielsku. Dwa razy w tygodniu po szkole przyje¿d¿a do nich nauczyciel francuskiego, wszystkie dziewczynki je¿d¿± konno.
Siostry dosta³y od rodziców kilkunastoletnie Nokie. Komórki s³u¿± im tylko do tego, aby odebraæ telefon od rodziców i wysy³aæ sms-y. Dziewczynki robi± zdjêcia tradycyjnymi aparatami fotograficznymi. Od jakiego¶ czasu kompaktowymi Nikonami z lat 90. Takie s± teraz modne.
Matka dziewczynek: Dziwiê siê tym rodzicom, którzy daj± dzieciom najnowsze smartfony do szko³y z nieograniczonym dostêpem do sieci. Wiadomo, ¿e nie zak³adaj± limitów czasowych po to, aby mieæ dzieci z g³owy. Jak siê dzieciak wci±gnie w sieæ, nie trzeba go animowaæ, mo¿na zajmowaæ siê sob±. Taka jest prawda – mówi matka córek i dalej opowiada:
– Kiedy przychodz± do moich córek kole¿anki, które chc± tylko siedzieæ na TikToku i ¿adna inna zabawa ich nie interesuje, to kiedy wyjd±, mówiê do dzieci, aby ju¿ ich wiêcej do naszego domu nie zaprasza³y. By³a u nas dziewczynka, która odpala³a apkê Sephory i pokazywa³a mojej jedenastoletniej córce kosmetyki, które powinna sobie kupiæ. To by³o ¿a³osne. Nie uwa¿am, ¿e moje dzieci cokolwiek trac± przez to, ¿e nie s± aktywne w sieci. Po prostu uwa¿am, ¿e na tym etapie ¿ycia – najstarsza ma 12 lat, ¶rednia 11, najm³odsza 8 – nie potrzebuj± udzielaæ siê na serwisach spo³eczno¶ciowych.
“Oi oi oi baka!”, Baka znaczy idiota, g³upek
To, ¿e dzieci nie maj± kont w mediach spo³eczno¶ciowych, wcale nie oznacza, ¿e nie wiedz±, co siê tam dzieje. Trendy z TikToka przenikaj± i do dzieci, które w sieci nie s± aktywne. Niektóre to nieszkodliwe zabawy, chocia¿ nie zawsze m±dre, np: “Oi oi oi baka!”.
Zabawa polega na tym, aby – np. w ¶rodku lekcji – wej¶æ na krzes³o, a najlepiej na ³awkê i bardzo g³o¶no krzykn±æ: Oi oi oi baka!. Trend przywêdrowa³a z Japonii, s³owa baka w jêzyku japoñskim oznacza idiota, g³upek.
Pewnie ka¿dy spotkany dzisiaj na ulicy nastolatek czy nastolatka – bez wzglêdu na to, czy ma TikToka, czy nie – szybko wyja¶ni, o co chodzi z “oj oj oj baka”. W tê zabawê bawi± siê wszystkie dzieci w podstawówkach. To niezbyt lotny trend, ale te¿ nieszkodliwy. W przeciwieñstwie do innego, w którym nastolatki namawiaj± innych do pope³nienia zbiorowego samobójstwa 1 stycznia 2025 r. Ten trend dotar³ do Polski na pocz±tku grudnia.
Fundacja Prospo³eczna namierzy³a post Kuby, który zdoby³ ogromnie zasiêgi.
W komentarzach emotikony: strza³ki w górê oznaczaj± “mam odwagê”, strza³ki w dó³: “jeszcze nie teraz”, a tak¿e przera¿aj±ce deklaracje: “Zrobiê to, obiecujê wam”.
Kinga Szostko z Fundacji Prospo³ecznej ostrzega przed tym trendem, zg³osi³a sprawê na policjê.
Albania i Australia mówi± do¶æ
“Na rok ca³kowicie zablokujemy TikToka dla wszystkich. W Albanii nie bêdzie TikToka” – og³osi³ w sobotê 21 grudnia premier Edi Rama. Zakaz ma obowi±zywaæ od stycznia 2025 r.
Albañski rz±d zdecydowa³ siê wprowadziæ zakaz, aby chroniæ bezpieczeñstwo dzieci w szko³ach. W listopadzie 14-letni ch³opiec zosta³ zasztyletowany przez kolegê ze szko³y. Do zabójstwa dosz³o po k³ótni ch³opców w mediach spo³eczno¶ciowych.
W Albanii na TikToku – jak czytamy w brytyjskim “The Guardian” – pojawi³y siê filmy dzieci, które popar³y zabójstwo. Dzieci zaczê³y przynosiæ do szko³y no¿e, po to, aby u¿ywaæ ich podczas k³ótni z rówie¶nikami. Inspiracj± do znêcania siê nad rówie¶nikami z no¿em w rêku mia³y byæ tre¶ci publikowane na TikToku.
Australia równie¿ – aby chroniæ dzieci przed niebezpiecznymi trendami z sieci – w listopadzie tego roku zatwierdzi³a ca³kowity zakaz korzystania z mediów spo³eczno¶ciowych przez dzieci poni¿ej 16. roku ¿ycia.
Siêgaj±, bo siê nudz±, siêgaj±, bo nikt z nimi nie gada
W Polsce nie ma rz±dowych planów, aby ograniczyæ niepe³noletnim dostêp do mediów spo³eczno¶ciowych. Ale coraz g³o¶niej mówi siê o tym, ¿e nastolatki topi± siê w pustych, g³upawych, czêsto szkodliwych filmikach, bo s± ofiarami kiepskiego systemu edukacji i rodziców, którym jest wszystko jedno, co ich dzieci ogl±daj± na swoich smartfonach.
Dr Karol Jachymek uwa¿a, ¿e radykalne zakazy, na które zdecydowa³a siê Albania czy Australia rozwi±zuj± problem powierzchownie. Zwraca uwagê na to, ¿e bardzo czêsto media cyfrowe w ¿yciu dzieci i nastolatków s± tematem zastêpczym. A problem dzieci le¿y zupe³nie gdzie indziej:
– Siêgaj± do telefonów, bo siê nudz±, siêgaj±, bo nie maj± relacji z innymi osobami, bo s± ignorowani w domu, bo rodziców nie interesuje to, co robi± w wolnym czasie. Naj³atwiej jest pomy¶leæ, ¿e gdyby nie trendy z TikToka czy innych social mediów, to co¶ z³ego nie zdarzy³oby siê w ¶wiecie dzieci. W jakiej¶ czê¶ci to pewnie racja. Jednak przy okazji dyskusji o tym, czy nale¿y zakazaæ nastolatkom korzystania z mediów spo³eczno¶ciowych, chyba warto zadaæ sobie pytanie, sk±d bierze siê w dzieciach a¿ tak silna potrzeba pokazywania siê w sieci, strojenia, malowania, epatowania swoj± cielesno¶ci±, sk±d bierze siê w dzieciach potrzeba kreowania niebezpiecznych trendów. Rzadko prowadzimy z dzieæmi rozmowy na te tematy – mówi dr Karol Jachymek, autor ksi±¿ki “Z nosem w smartfonie. Co nasze dzieci robi± w internecie i czy na pewno trzeba siê tym martwiæ?”, który na co dzieñ popularyzuje wiedzê dotycz±c± wspó³czesnego internetu, komunikacji miêdzypokoleniowej (szczególnie z przedstawicielami pokolenia Z i pokolenia Alfa) oraz najnowszych zjawisk medialnych.
10 grudnia, w Miêdzynarodowy Dzieñ Praw Cz³owieka ruszy³a u nas kampania spo³eczna Rzeczniczki Praw Dziecka “Wiêcej szacunku dla m³odego wizerunku”. Warto zajrzeæ do tre¶ci kampanii, bo s± m.in. o tym, ¿e jako doro¶li, od momentu urodzin dziecka, traktujemy je przedmiotowo. ¯e bardzo czêsto nie mamy szacunku do wizerunku dzieci. Publikujemy ich zdjêcia bez zastanowienie. Ze szpitala, z wakacji, z lekcji baletu, z ogródka, kiedy bawi± siê w baseniku. Byæ mo¿e, kiedy zaczniemy traktowaæ dzieci podmiotowo, ³atwiej im bêdzie zrozumieæ rzeczywisto¶æ, w której funkcjonuj±.
„Z nosem w smartfonie Co nasze dzieci robi± w internecie i czy na pewno trzeba siê tym martwiæ?” to przewodnik po cyfrowym ¶wiecie, w którym ¿yj± dzieci. Autorem ksi±¿ki jest dr Karol Jachymek, który od lat przygl±da siê zjawiskom w sieci oraz temu, co robi± w niej dzieci. Nie ukrywa, ¿e fascynuj± go mo¿liwo¶ci, jakie daj± dzi¶ media spo³eczno¶ciowe, ¿e widzi ich ogromny potencja³ wspólnototwórczy, ¿e bawi± go memy, dramy i emoji oraz ¿e docenia to, ilu przydatnych rzeczy mo¿na siê nauczyæ dziêki sprawnemu u¿ywaniu sieci. Nie oznacza to, ¿e nie zauwa¿a zagro¿eñ. Dostrzega je i w swojej ksi±¿ce proponuje inne ni¿ dominuj±ca perspektywa, empatyczne spojrzenie na ¶wiat mediów cyfrowych. Nie straszy nimi, a w przystêpny sposób edukuje doros³ych, zabieraj±c ich w podró¿ po fascynuj±cym i pe³nym mo¿liwo¶ci ¶wiecie, który jest dla wielu wspó³czesnych dzieci ich naturalnym ¶rodowiskiem – czy tego chcemy, czy nie.
Ksi±¿ka ukaza³ siê w kwietniu w tym roku.
Czytaj równie¿: Polskie nastolatki w drogeriach z ekskluzywnymi kosmetykami. “Robi± paragony na 800 z³”
